Gezegenimiz Dünya
1)Dünya’nın Şekli
Dünya’mızın şekline sınıfımıza getirdiğimiz küreden baktığımızda top gibi tam yuvarlak olmadığını görürüz.Bu
şekle ve uzaydan çekilen fotoğraflara baktığımızda Dünya’mız alt ve üstten basık ortası hafif şişkin bir durumdadır.Dünya’mızın bu biçimine Geoit denir.Dünya’mızı portakala ve geceleri gördüğümüz Ay’a benzetebiliriz.
Kıyıdan uzaklaşan bir geminin önce gövdesi, sonra bacası ve daha sonra dumanı gözden kaybolur.Sürekli aynı yöne ve aynı yükseltiden uçan uçak, ilk kalktığı yere tekrar gelir.
Dünya’mız kendi ekseni etrafında dönmesi bir gün sürer.(yani 24 saat) Bu dönüş hareketinden gece gündüz oluşur.Güneş doğudan doğuyor batıdan batıyor gibi görünür.Bunun nedeni; kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesidir
Dünya’mızın şekline sınıfımıza getirdiğimiz küreden baktığımızda top gibi tam yuvarlak olmadığını görürüz.Bu
şekle ve uzaydan çekilen fotoğraflara baktığımızda Dünya’mız alt ve üstten basık ortası hafif şişkin bir durumdadır.Dünya’mızın bu biçimine Geoit denir.Dünya’mızı portakala ve geceleri gördüğümüz Ay’a benzetebiliriz.
Kıyıdan uzaklaşan bir geminin önce gövdesi, sonra bacası ve daha sonra dumanı gözden kaybolur.Sürekli aynı yöne ve aynı yükseltiden uçan uçak, ilk kalktığı yere tekrar gelir.
Dünya’mız kendi ekseni etrafında dönmesi bir gün sürer.(yani 24 saat) Bu dönüş hareketinden gece gündüz oluşur.Güneş doğudan doğuyor batıdan batıyor gibi görünür.Bunun nedeni; kendi ekseni etrafında batıdan doğuya doğru dönmesidir
Dünyanın oluşumunu anlatan video için tıklayın
Bunları bilmekte fayda var!
• Güneş sistemimizde 9 gezegen bulunmaktadır. Bunlar;Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Plüton’dur.
• Dünya’mızın alttan ve üstten basık olamsının nedeni; Dünya gaz ve toz bulutu iken yani yeni oluşmaya başlarken kendi ekseni etrafında dönüşü nedeniyle kutuplar çukurlaşmıştır. Katılaştığında da bu durum değişmemiştir.
Gezegenler videosu için tıklayın.
Bunları bilmekte fayda var!
• Güneş sistemimizde 9 gezegen bulunmaktadır. Bunlar;Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün, Plüton’dur.
• Dünya’mızın alttan ve üstten basık olamsının nedeni; Dünya gaz ve toz bulutu iken yani yeni oluşmaya başlarken kendi ekseni etrafında dönüşü nedeniyle kutuplar çukurlaşmıştır. Katılaştığında da bu durum değişmemiştir.
Gezegenler videosu için tıklayın.
Dünyamızın Şeklinin Yuvarlak olduğunu kanıtlayan olaylar:
• Güneş doğarken yada batarken yavaş yavaş doğar ve batar .Eğer dünya düz olsaydı,birden bire doğar ve batardı.
• Yaklaşan bir gemiyi izlediğimizde geminin önce bayrağını yaklaştıkça direğini ve sonradan da teknesini görürüz.Eğer dünya düz olsaydı.herYerden geminin tamamını görürdük.
• Dünyanın her hangi bir yerinden hareket eden uçak hep aynı yöne giderse yine hareket ettiği noktaya gelir.Çünkü dünyanın şekli küreye benzer.
• Uzaydan çekilmiş fotograflar incelendiğinde Dünyanın aslında tam bir küre olmadığı alttan ve üstten hafif basık olduğu görülmüştür.
• Güneş doğarken yada batarken yavaş yavaş doğar ve batar .Eğer dünya düz olsaydı,birden bire doğar ve batardı.
• Yaklaşan bir gemiyi izlediğimizde geminin önce bayrağını yaklaştıkça direğini ve sonradan da teknesini görürüz.Eğer dünya düz olsaydı.herYerden geminin tamamını görürdük.
• Dünyanın her hangi bir yerinden hareket eden uçak hep aynı yöne giderse yine hareket ettiği noktaya gelir.Çünkü dünyanın şekli küreye benzer.
• Uzaydan çekilmiş fotograflar incelendiğinde Dünyanın aslında tam bir küre olmadığı alttan ve üstten hafif basık olduğu görülmüştür.
YERYÜZÜNDEKİ KARALAR, SULAR VE HAVA
Yerküre modelini incelediğimizde Dünya’nın karalar ve sulardan oluştuğunu görürüz.
Yeryüzündeki karalar YER KABUĞUNU oluşturur. Yer kabuğuna TAŞ KÜRE denir.
Yerküredeki mavi renkli kısımlar suları temsil eder.
Suların bulunduğu kısma SU KÜRE denir.
Dünya üzerinde bulunan büyük kara parçalarına KITA denir.
Kıtaları ayıran büyük denizlere OKYANUS denir.
Okyanustan küçük olan büyük su alanlarına DENİZ denir.
Yeryüzünü dört parçaya ayırdığımızda 3 parçasını su, 1 parçasını ise karalar oluşturur. Yani yeryüzünün ¾’ ü (DÖRTTE ÜÇÜ) sularla kaplıdır.
Dünya gözle göremediğimiz ancak hissedebildiğimiz bir gaz tabakası ile sarılmıştır. Bu gaz tabakasına HAVA KÜRE denir.
Canlılar için hayat kaynağı olan hava, bir tabaka halinde Dünya’mızı çevreler.
Dünya’mızı saran hava tabakasına ATMOSFER denir.
Su ve toprakta da hava bulunur.Solucan, köstebek ve bazı böcekler toprak altında yaşarlar ve toprakta bulunan havayı soluyarak yaşarlar.
Tohumlar, toprakta bulunan hava sayesinde çimlenerek bitki haline dönüşür.
Su altında yaşayan balıklar ve diğer su canlıları da sudaki havayı kullanır.
Atmosferde Güneş’ten gelen zararlı ışınları filtre gibi süzen OZON tabakası vardır.
Havada bulunan gazlar;
% 78 Azot gazı
% 21 Oksijen gazı
% 1 Karbondioksit ve diğer gazlar, duman, su buharı bulunmaktadır.
Dünya’nın gözlemlenebilir 3 katmanı vardır.
1- KARALAR ( TAŞ KÜRE)
2- SULAR ( SU KÜRE )
3- HAVA (HAVA KÜRE )
Yerküre modelini incelediğimizde Dünya’nın karalar ve sulardan oluştuğunu görürüz.
Yeryüzündeki karalar YER KABUĞUNU oluşturur. Yer kabuğuna TAŞ KÜRE denir.
Yerküredeki mavi renkli kısımlar suları temsil eder.
Suların bulunduğu kısma SU KÜRE denir.
Dünya üzerinde bulunan büyük kara parçalarına KITA denir.
Kıtaları ayıran büyük denizlere OKYANUS denir.
Okyanustan küçük olan büyük su alanlarına DENİZ denir.
Yeryüzünü dört parçaya ayırdığımızda 3 parçasını su, 1 parçasını ise karalar oluşturur. Yani yeryüzünün ¾’ ü (DÖRTTE ÜÇÜ) sularla kaplıdır.
Dünya gözle göremediğimiz ancak hissedebildiğimiz bir gaz tabakası ile sarılmıştır. Bu gaz tabakasına HAVA KÜRE denir.
Canlılar için hayat kaynağı olan hava, bir tabaka halinde Dünya’mızı çevreler.
Dünya’mızı saran hava tabakasına ATMOSFER denir.
Su ve toprakta da hava bulunur.Solucan, köstebek ve bazı böcekler toprak altında yaşarlar ve toprakta bulunan havayı soluyarak yaşarlar.
Tohumlar, toprakta bulunan hava sayesinde çimlenerek bitki haline dönüşür.
Su altında yaşayan balıklar ve diğer su canlıları da sudaki havayı kullanır.
Atmosferde Güneş’ten gelen zararlı ışınları filtre gibi süzen OZON tabakası vardır.
Havada bulunan gazlar;
% 78 Azot gazı
% 21 Oksijen gazı
% 1 Karbondioksit ve diğer gazlar, duman, su buharı bulunmaktadır.
Dünya’nın gözlemlenebilir 3 katmanı vardır.
1- KARALAR ( TAŞ KÜRE)
2- SULAR ( SU KÜRE )
3- HAVA (HAVA KÜRE )
1. KARALAR (Taş Küre)
Yeryüzündeki karalar kayaçlardan oluşmuştur. Kayaçlar mağmanın değişik şekillerde soğuyup katılaşması ile oluşmuştur. Kayaçların oluşumu sırasında yapısında bulunan maddeler kayaçların farklı özellik kazanmasını sağlar.
Mineraller kayaçların içindeki doğal maddelerdir. Mineraller kayaçların farklı olmasına da neden olurlar. Mineraller kayaçlara, renk, sertlik, yumuşaklık, parlaklık ve matlık gibi özellikler kazandırırlar.
Mineraller kayaçların içindedir. Bunların bazılarına ulaşmak için toprağın derinliklerine inmek
gerekir.
Mineralleri günlük hayatımızın birçok alanında kullanırız.
Minerallerin kullanıldığı yerlere örnek verecek olursak;
1) Ampulün içindeki telin yapıldığı “tungsten” mineraldir.
2) Ayna yapımında kullanılan silis ve gümüş mineralleri kullanılır.
3) Kurşun kalemin ucu grafit adlı mineralden yapılmıştır.
4) Tebeşir alçı denilen mineralden yapılır.
5) Günlük hayatımızın birçok yerinde kullandığımız alüminyum, çinko, demir gibi birçok mineral vardır.
Önemli Not: Ekonomik değeri olan minerallere veya kayaçlara “maden” denir.
Kömür, kayaçlar halinde bulunan bir madendir. Altın, kayaçların içinden çıkan bir madendir.
TOPRAK NASIL OLUŞTU?
Toprak kayaçların parçalanması ile oluşmuştur.
Kayaçlar; suyun, rüzgârın, iklim şartlarının, bitkilerin köklerinin etkisiyle parçalanır.
a) Suyun Etkisi: Akarsular taşları sürükleyerek birbirine çarpıp parçalanmasına neden olur. Kayaçlardaki çatlaklara giren su donar ve kayaçları parçalar.
b) Rüzgârın Etkisi: Rüzgârın etkisiyle kayaçlar kopar, parçalanır ve aşınır. Peri bacaların örnek olarak verilebilir.
c) İklim Şartları: Güneşin etkisiyle kayaçlar gündüz ısınır ve genişler. Gece hava soğuyunca kayalar büzüşür. Genişleme ve büzüşme kayaları çatlatır ve ufalar.
d) Bitkilerin Kökleri: Kayaçların çatlaklarına giren kökler burada büyüyüp kayaçların parçalanmasına neden olur.
Önemli Not: Bütün bu oluşumların yanında bitki ve hayvan artıkları da bu parçalara karışarak toprağı oluşturur.
TOPRAĞIN KIYMETİNİ BİLELİM
Erozyon (Toprak Aşınması): Toprağın sürüklenip gitmesine “erozyon” denir. Erozyona; yağmur suları, akarsular, eriyen kar suları ve rüzgârlar sebep olur.
Önemli Not: 5 cm kalınlığında bir toprak tabakasının oluşması 2000 yıl sürebilir.
2. SU KÜRE: Su küreyi; okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve yer altı suları oluşturur. Yeryüzünün dörtte üçü sularla kaplıdır.
3. HAVA KÜRE: *Atmosfer Dünya’yı en dıştan saran gaz katmanıdır. Atmosfer Dünya ile birlikte döner. Atmosferin içinde %78azot, %21oksijen, %1 karbondioksit,su buharı ve diğer gazlar bulunur.
ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Dünyadaki hava, su ve toprak kaynakları sınırsız değildir. Sanayi atıkları, kimyasal maddeler, evsel atıklar, sürekli olarak suyu, havayı ve toprağı kirletmektedir. Bu kirlenme; Dünya’daki kaynakların giderek azalmasına neden
olmaktadır.
Yeryüzündeki karalar kayaçlardan oluşmuştur. Kayaçlar mağmanın değişik şekillerde soğuyup katılaşması ile oluşmuştur. Kayaçların oluşumu sırasında yapısında bulunan maddeler kayaçların farklı özellik kazanmasını sağlar.
Mineraller kayaçların içindeki doğal maddelerdir. Mineraller kayaçların farklı olmasına da neden olurlar. Mineraller kayaçlara, renk, sertlik, yumuşaklık, parlaklık ve matlık gibi özellikler kazandırırlar.
Mineraller kayaçların içindedir. Bunların bazılarına ulaşmak için toprağın derinliklerine inmek
gerekir.
Mineralleri günlük hayatımızın birçok alanında kullanırız.
Minerallerin kullanıldığı yerlere örnek verecek olursak;
1) Ampulün içindeki telin yapıldığı “tungsten” mineraldir.
2) Ayna yapımında kullanılan silis ve gümüş mineralleri kullanılır.
3) Kurşun kalemin ucu grafit adlı mineralden yapılmıştır.
4) Tebeşir alçı denilen mineralden yapılır.
5) Günlük hayatımızın birçok yerinde kullandığımız alüminyum, çinko, demir gibi birçok mineral vardır.
Önemli Not: Ekonomik değeri olan minerallere veya kayaçlara “maden” denir.
Kömür, kayaçlar halinde bulunan bir madendir. Altın, kayaçların içinden çıkan bir madendir.
TOPRAK NASIL OLUŞTU?
Toprak kayaçların parçalanması ile oluşmuştur.
Kayaçlar; suyun, rüzgârın, iklim şartlarının, bitkilerin köklerinin etkisiyle parçalanır.
a) Suyun Etkisi: Akarsular taşları sürükleyerek birbirine çarpıp parçalanmasına neden olur. Kayaçlardaki çatlaklara giren su donar ve kayaçları parçalar.
b) Rüzgârın Etkisi: Rüzgârın etkisiyle kayaçlar kopar, parçalanır ve aşınır. Peri bacaların örnek olarak verilebilir.
c) İklim Şartları: Güneşin etkisiyle kayaçlar gündüz ısınır ve genişler. Gece hava soğuyunca kayalar büzüşür. Genişleme ve büzüşme kayaları çatlatır ve ufalar.
d) Bitkilerin Kökleri: Kayaçların çatlaklarına giren kökler burada büyüyüp kayaçların parçalanmasına neden olur.
Önemli Not: Bütün bu oluşumların yanında bitki ve hayvan artıkları da bu parçalara karışarak toprağı oluşturur.
TOPRAĞIN KIYMETİNİ BİLELİM
Erozyon (Toprak Aşınması): Toprağın sürüklenip gitmesine “erozyon” denir. Erozyona; yağmur suları, akarsular, eriyen kar suları ve rüzgârlar sebep olur.
Önemli Not: 5 cm kalınlığında bir toprak tabakasının oluşması 2000 yıl sürebilir.
2. SU KÜRE: Su küreyi; okyanuslar, denizler, göller, akarsular ve yer altı suları oluşturur. Yeryüzünün dörtte üçü sularla kaplıdır.
3. HAVA KÜRE: *Atmosfer Dünya’yı en dıştan saran gaz katmanıdır. Atmosfer Dünya ile birlikte döner. Atmosferin içinde %78azot, %21oksijen, %1 karbondioksit,su buharı ve diğer gazlar bulunur.
ÇEVRE KİRLİLİĞİ
Dünyadaki hava, su ve toprak kaynakları sınırsız değildir. Sanayi atıkları, kimyasal maddeler, evsel atıklar, sürekli olarak suyu, havayı ve toprağı kirletmektedir. Bu kirlenme; Dünya’daki kaynakların giderek azalmasına neden
olmaktadır.
Dünyanın Katmanları
Çekirdek : Ağır küre adı da verlir.Dünya’nın merkezindeki en sıcak tabakadır.Sıcaklık 5000 derecenin üstündedir. Kalınlığı diğer katmanlardan daha fazladır.Katı ve ağır maddelerden oluşan katmandır. Demir, nikel gibi ağır
metaller yer alır.
Manto : Ateş küre adı da verilir. Yer kabuğunun altındaki tabakadır.Hamur kıvamında ve akışkan olduğu için bu küreye aynı zamanda mağma adı da verilir. Kalınlığı 2900 km civarındadır. Sıcaklık 2000 dercenin üzerindedir.Yer kabuğundaki volkanik patlamalara , kıtaların kaymasına ve depremlere neden olur.Çok sıcaktır.
Yerkabuğu : Taş küre adı da verilir.En dışta bulunan, canlıların yaşamasına müsait en ince ve en soğuk tabakadır.Taş ve kayaların bulunduğu katmandır.Üst yüzeyi değişik kalınlıkta toprak, su ve buzullarla kaplıdır.
Çekirdek : Ağır küre adı da verlir.Dünya’nın merkezindeki en sıcak tabakadır.Sıcaklık 5000 derecenin üstündedir. Kalınlığı diğer katmanlardan daha fazladır.Katı ve ağır maddelerden oluşan katmandır. Demir, nikel gibi ağır
metaller yer alır.
Manto : Ateş küre adı da verilir. Yer kabuğunun altındaki tabakadır.Hamur kıvamında ve akışkan olduğu için bu küreye aynı zamanda mağma adı da verilir. Kalınlığı 2900 km civarındadır. Sıcaklık 2000 dercenin üzerindedir.Yer kabuğundaki volkanik patlamalara , kıtaların kaymasına ve depremlere neden olur.Çok sıcaktır.
Yerkabuğu : Taş küre adı da verilir.En dışta bulunan, canlıların yaşamasına müsait en ince ve en soğuk tabakadır.Taş ve kayaların bulunduğu katmandır.Üst yüzeyi değişik kalınlıkta toprak, su ve buzullarla kaplıdır.
Toprağın Oluşumu :
Çatlamış kaya ve taşların arasına dolan suyun donduğunda hacmi genişler ve böylece parçalanmaya sebep olur.Taşlar gece-gündüz arasındaki sıcaklık farkından dolayı da büzülüp genişleyerek parçalanırlar.Ayrıca bitkilerin kökleri de büyüme esnasında parçalanmalara sebep olurlar.Rüzgar,akarsular da aynı etkiyi yaparlar.Böylece uzun bir süreçte toprak oluşumu gerçekleşir.
Kıta :
Dünya üzerindeki kara parçalarına denir. 6 tane kıta vardır.
1.Asya
2.Avrupa
3.Amerika
4.Afrika
5.Avusturalya
6.Antartika
Okyanus : Kıtaları ayıran denizlere denir.3 tane okyanus vardır.
1.Büyük Okyanus
2.Atlas Okyanus’u
3.Hint Okyanus’u
Toprak, su ve hava tehlike altında :
Erozyon : Toprağın yağmur,rüzgar,akarsular vb. etkenlerle başka yerlere taşınması ve böylece verimli tabakanın kaybolması alayıdır.
Su Kirliliği :
-Evsel atıkların ( kanalizasyon ) akarsu,göl ya da denizlere verilmesi.
-Fabrika atıklarının sulara karışması.
-Toprağa aşırı gübre vererek yer altı sularının kirlenmesi.
-Deniz kazalarının deniz suyunu kirletmesi.
Hava Kirliliği :
-Fabrika bacalarından çıkan zararlı gazlar,
-Motorlu taşıtların egzoz gazları,
-Yakıtlar,
-Yangınlar,
-Volkan patlamaları,
-Spreylerde kullanılan gazlar,
-Ağaçların azalması.
Küresel Isınma :
Atmosfer olmasaydı yeryüzü çok soğuk olurdu. Atmosferde bulunan metan ve karbondioksit gazları ısıyı iyi tutan gazlardır.Bu gazlara sera gazları da denir.Bu gazların atmosferdeki miktarı artacak olursa yeryüzü giderek ısınır. Bu duruma küresel ısınma denir.
Küresel ısınmanın etkileri :
1.Birçok ülkede can ve mal kaybına neden olan seller çoğaldı.
2.Kış mevsimi daha ılık geçmeye başladı.
3.Akdeniz ülkeleri çöle dönmeye başladı.
4.Alpler’de kar kalmadı ve buzullar erimeye devam ediyor.
5.Dünya’nın en yüksek noktası Everest Tepesi alçalıyor.
6.Kuşlar, kurbağalar erken üremeyeve balıklar göç etmeye başladı.
Çatlamış kaya ve taşların arasına dolan suyun donduğunda hacmi genişler ve böylece parçalanmaya sebep olur.Taşlar gece-gündüz arasındaki sıcaklık farkından dolayı da büzülüp genişleyerek parçalanırlar.Ayrıca bitkilerin kökleri de büyüme esnasında parçalanmalara sebep olurlar.Rüzgar,akarsular da aynı etkiyi yaparlar.Böylece uzun bir süreçte toprak oluşumu gerçekleşir.
Kıta :
Dünya üzerindeki kara parçalarına denir. 6 tane kıta vardır.
1.Asya
2.Avrupa
3.Amerika
4.Afrika
5.Avusturalya
6.Antartika
Okyanus : Kıtaları ayıran denizlere denir.3 tane okyanus vardır.
1.Büyük Okyanus
2.Atlas Okyanus’u
3.Hint Okyanus’u
Toprak, su ve hava tehlike altında :
Erozyon : Toprağın yağmur,rüzgar,akarsular vb. etkenlerle başka yerlere taşınması ve böylece verimli tabakanın kaybolması alayıdır.
Su Kirliliği :
-Evsel atıkların ( kanalizasyon ) akarsu,göl ya da denizlere verilmesi.
-Fabrika atıklarının sulara karışması.
-Toprağa aşırı gübre vererek yer altı sularının kirlenmesi.
-Deniz kazalarının deniz suyunu kirletmesi.
Hava Kirliliği :
-Fabrika bacalarından çıkan zararlı gazlar,
-Motorlu taşıtların egzoz gazları,
-Yakıtlar,
-Yangınlar,
-Volkan patlamaları,
-Spreylerde kullanılan gazlar,
-Ağaçların azalması.
Küresel Isınma :
Atmosfer olmasaydı yeryüzü çok soğuk olurdu. Atmosferde bulunan metan ve karbondioksit gazları ısıyı iyi tutan gazlardır.Bu gazlara sera gazları da denir.Bu gazların atmosferdeki miktarı artacak olursa yeryüzü giderek ısınır. Bu duruma küresel ısınma denir.
Küresel ısınmanın etkileri :
1.Birçok ülkede can ve mal kaybına neden olan seller çoğaldı.
2.Kış mevsimi daha ılık geçmeye başladı.
3.Akdeniz ülkeleri çöle dönmeye başladı.
4.Alpler’de kar kalmadı ve buzullar erimeye devam ediyor.
5.Dünya’nın en yüksek noktası Everest Tepesi alçalıyor.
6.Kuşlar, kurbağalar erken üremeyeve balıklar göç etmeye başladı.